احیاگران پیاده روی اربعین در عصر حاضر

سؤال دوازدهم:

احیاگران پیاده روی اربعین در عصر حاضر چه کسانی هستند؟

 حوزۀ علمیۀ نجف اشرف پس از پیدایش توسط شیخ طوسی، دارای دوره­ های تاریخی متعدد است. به گونه ای در زمانه حمله مغول تحت الشعاع حوزه علمیه شهر حلّه عراق است. و در دوران صفویه تحت الشعاع حوزه اصفهان است. و پس از سقوط صفویه موقتا تحت الشعاع حوزه علمیه کربلا است. و در نهایت در قرن 13 هجری قمری با مهاجرت تدریجی علمای بزرگ از ایران دوباره تقویت و احیا می گردد. سرآمد احیاگران حوزه در دوره جدید و از نظریه پردازان بزرگ شیعه (در نیمه های قرن 18 میلادی) شیخ انصاری است که (پس از زعامت کاشف الغطا و صاحب جواهر)[1] به زعامت و مرجعیت شیعه می ­رسد و شهر نجف را پایگاه تشیع قرار می دهد. از این زمان به بعد است که اولین گزارش ها درباره پیاده روی اربعین ثبت شده است.

و از این تاریخ است که تاریخ 150 ساله فرهنگ پیاده روی اربعین در جامعه شیعه (با تمرکز بر پیاده روی علما و طلاب حوزه از نجف به کربلا) شکل می گیرد. در این 150 سال، هر گاه خلافت عثمانی و یا حکومت های سکولار پس از آن که در عراق، در ضعف باشند،  شاهد رشد و شکوفایی فرهنگ پیاده روی و خصوصا پیاده روی اربعین هسیتم و در غیر این صورت کم رنگی ان بوده و بلکه گاه شاهد مقابله و مواجهه مستقیم ویا غیر مستقیم دشمنان تشیع با آن هستیم.

گاه شمار فرهنگ سازی پیاده روی اربعین

گزارشی اجمالی از تاریخ 150 ساله فرهنگ سازی اربعین توسط حوزه علمیه نجف و با محوریت مراجع ایرانی این حوزه (و رویدادهای موازی موثر بر آن) چنین است:[2]

دشمنان پیاده­ روی اربعین در قرن بیستم میلادی

پس از به قدرت رسیدن بعثی­ها و تثبیت قدرت به کمک ابرقدرت های شرق و غرب در آن دوره، آنان قصد تبدیل عراق به کشوری با ارزش­های عربی داشتند.

مهمترین مانع در برابر آنها، جامعۀ شیعه بود که دارای هویت فرهنگی مستقل و غنی بود و نه زیر بار چپ گرایی و نه غرب زدگی و حتی زیر بار عربیت گرایی نمی ­رفت… در نهایت بعثی­ها برای نابودیِ پیاده روی اربعین با تمام قوا وارد میدان شدند. گزارش اجمالی رویدادهای آن دوران که در نهایت بستر ساز تجاوز ظالمانه بعثی­ها به شیعۀ عراق و ایران شد، چنین است:

بدین­گونه با تحریک بعثی­ها و با راهبری استکبار، به مدت دو دهه ملت شیعۀ عراق در مظلومیت و کشتار شدید قرار می­گیرد. فرایندی شیعه ستیزانه که دامنه­ اش هشت سال (در دوران دفاع مقدس) دامن جامعه شیعی ایران را هم می­ گیرد. تا این که سرانجام در سال1381شمسی صدام سقوط پیدا می کند.

عراق جدید و حماسۀ عظیم اربعین

پس از سقوط صدام، به علت وجود گرایش­های قوی مذهبی در جامعه شیعه عراق که متأثر از تبلیغات و برنامه های غیر مستقیم حوزه علمیه نجف در دوران اختناق بوده، خیلی زود پیاده روی اربعین به عنوان مهم­ترین شعار و  شعائر شیعی از سوی حوزه و مردم نجف احیا می­ بود. و به پس از فروکش کردن درگیری های داخلی در عتبات، به سرعت و برای اولین مرتبه در تاریخ تشیع در عراق، به کمک رسانه های محلی و تبلیغ چهره به چهره شیعیان به دیگر مناطق شیعی عراق توسعه می یابد.

خصوصاً که شیعۀ مستضعف عراق با حضور در این پیاده روی ضمن مشاهده برکات و کرامات متعدد، اوّلین همگرایی داخلی و تاریخی خود را هم تجربه می­کند. بدین جهت در کمتر از پنج سال، ناگهان پیاده روی اربعین در جامعۀ شیعه عراق تبدیل به یک شعار نانوشته رسمی می­شود و چون در این زمان رفت و آمدهای شیعه ایرانی به عتبات به صورت گسترده (اگرچه غیر رسمی) آغاز شده است،

خبر این همگرایی دینی و ایمانی به سرعت به آنها رسیده و با پیوستن جامعه شیعه ایرانی به این حماسه داخلی، پیاده روی اربعین به سرعت رویکردی منطقه ای و حتی جهانی می­یابد.

فرایند احیای پیاده روی اربعین در دوران 15 ساله عراق جدید ( که پس از قرن ها شاهد حاکمیت دولت ائتلافی با اکثریت شیعیان است)، تا تبدیل به حماسۀ بزرگترین تجمع بشری در طول تاریخ چنین است:[6]

[1] . آن دو بزرگوار از مراجع عراقی و عرب زبان شیعه بودند. ولی پس از آن، تقریباً اکثر مراجع بزرگ جهان تشیع که اغلب هم زعامت عامه یافتند از ایران هستند. به گونه ­ای که امروزه در جوار حرم علوی و حتی در حائر حسینی، بیشتر علمایی که مدفونند، ایرانی هستند.

[2] . اربعین؛ چیستی، چرایی، چگونگی، محمد رضایی آدریانی، ص51-53.

[3] . حزب عربی سوسیالیستی بعث (به عربی: حزب البعث العربی الاشتراکی) یک حزب سیاسی بود که توسط میشل عفلق، صلاح الدین البیطار و زکی ارسوزی در سوریه تاسیس شد. بعثیسم، آمیزه‌ای از ناسیونالیسم عربی، پان عربیسم و سوسیالیسم بود. بعثیسم خواهان رنسانس و رستاخیز و یکی شدن جهان عرب به یک کشور است. شعار آن «اتحاد، آزادی، سوسیالیسم» (وحده، حریه، اشتراکیه) خواهان اتحاد عربی، و آزادی از قید کنترل و دخالت غیر اعراب است. بعث به جدایی دین از سیاست معتقد است و اهمیتی که به اسلام می‌دهد صرفاً از دیدگاه قومی و فرهنگی است. گفتمان بعثیسم از پس بحرانی عمیق در جهان عرب پدید آمد که «چندپارگی اعراب»، «تسلط امپریالیسم اروپایی» و «فشار استبداد داخلی» سه ضلع این بحران را تشکیل می‌دادند. در چنین شرایطی منطقی به نظر می‌رسید که حزب بعث گفتمان خود را پیرامون سه دال اساسی «وحدت، آزادی، سوسیالیسم» (الوحده، الحریه، الاشتراکیه) مفصل‌بندی کند

[4] . این اخراج ها در آغاز متوجه ایرانی ها ساکن عراق بود ولی به تدریج متوجه فعالان شیعی عرب هم گردید. بدین جهت به مدت 20 سال موج مهاجرت نخبگان و فعالان مذهبی شیعه عراقی به ایران و سراسر جهان اغاز گردید. این جریان استعماری با هدف تخریب تشیع صورت گرفت. ولی بازتاب معکوسی برجای گذاشت. و با انتشار شیعیان عرب و یا متاثر از فرهنگ عافی عرافی، باعث ترویج و گسترش شعائر حسینی و مراکز شیعی در ایران و کشورهای دنیا گردید.

[5] . به دنبال بخشنامه رسمی رژیم بعث، مبنی بر ممنوعیت زیارت پیاده کربلا در سال 1397 قمری مردم با زمینه سازی برای مقابله با رژیم، حرکت عظیمی را پی ریزی کردند و نیروهای دولتی نیز با به کارگیری تانک ها، زره پو ش ها و هواپیماها، راه پیمایی زائران پیاده حسین(ع) را در مسیر (نجف ـ کربلا) در هم کوبیدند و هزاران نفر را بازداشت کردند

[6] . اربعین؛ چیستی، چرایی، چگونگی، محمد رضایی آدریانی، ص56-61.

[7] . ابوبکر بغدادی چنین پیانیه داده بود: «چند سالی است که حضور شیعیان در اربعین رشد کرده. ما امسال با تمام قوا وارد عمل خواهیم شد و در اربعین امسال، همانند عاشورای ۶۱ هجری، تمامی شیعیان را به خاک و خون می کشیم!.. . «زیارت حسین  در اربعین، نماد اتحاد شیعیان شده است و ما باید به این اتحاد و همدلی ضربه­ای اساسی وارد کنیم».