هزینه کردن برای اماکن و ضریح امامان (علیهم السلام)

سید محمد مهدی موسوی

متن پرسش:

آیا هزینه کردن برای اماکن و ضریح امامان اسراف نیست؟ آیا ساخت ضریحی به مبلغ چهارده میلیارد تومان برای حرم امام حسین(علیه السلام) اسراف نیست؟ آیا نباید این پول صرف فقرا بشود؟ آیا نیاییم این پولها را صرف درمان بیماران کنیم؟

 

 

پاسخ تفصیلی:

پاسخ اول: «شعائر» در لغت جمع «شعیره» به معنای علامت حسی و روشن برای چیزی است بعبارت دیگر شعائر به معنی نشانه‏ها است و به هر چیزی که شعار و نشانه باشد اطلاق می­شود. شعائر الهی نیز به معنای علامتی ظاهری است که یاد خدا را در جانها تثبیت می کند.[1]

هر دین شعائر و شعار‌هایی دارد که با آن‌ها شناخته می‌شود، هویت خود را پیدا می‌کند و دیگران از آن طریق با آن مذهب ارتباط برقرار می‌کنند؛ از این رو اگر گفته شود که شعائر پدیده‌هایی هستند که به صاحب آن دین تشخص می‌دهند، تعریف درستی است. بنابراین ضرورت تعظیم شعائر قبل از اینکه شرعی باشد و از قرآن برایش سندی پیدا کنیم، ضرورت عقلی و عقلایی دارد.

در قرآن کریم نیز به تعظیم شعائر، به عنوان وظیفه فردی و همگانی تأکید شده است:

«ذلِكَ وَ مَنْ يُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ فَإِنَّها مِنْ تَقْوَى الْقُلُوب‏» (حج/32).

هر كس شعاير خدا را بزرگ دارد در حقيقت، آن حاكى‏ از پاكى دلهاست.

از این رو خاستگاه تشریع، تعظیم شعائر و لزوم آن از منظر قرآن آیه 32 سوره حج است. طبیعتاً دین اسلام و مذهب تشیع به عنوان دین جامع، جهانی و جاودان دارای شعائری است که اسلام واقعی را از طریق آن‌ها می‌توان شناخت. اگر این نگاه را به شعائر داشته باشیم، فقط نماد و صورت مطرح نمی‌شود بلکه اصل اعتلای دین هدف می­شود.

نمونه این موضوع را در حج و یا عزای سیدالشهداء (علیه السلام) می‌توان دید؛ اگر به شعائری مثل حج این قدر تاکید و یا برای عزاداری این همه ثواب ذکر شده، به این دلیل است که این موارد از مصداق­های مهم برای تعظیم شعائر هستند. چرا که جایگاه اهلبیت در مذهب شیعه به عنوان اصلی ترین معیار دین بر کسی پوشیده نیست و آن اموری که مرتبط با ایشان هستند نیز به تبع در دایره تعظیم شعائر قرار خواهند گرفت. از این رو بنا و تعمیر اماکن مقدسه از آنجا که از مصادیق بارز تعظیم شعائر هستند بنابراین باید مورد توجه قرار گرفته شوند.

پاسخ دوم: امور دینی، تک بعدی نیستند. این که به جای هزینه‌های شعائری همچون ساخت حرم، ضریح، گنبد و دادن غذای نذری و… ، پول آن را خرج هزینه‌های پزشکی و یا فقرا کنیم مثل این است که دانشکده علوم پزشکی، هزینه‌هایی را که برای غذای دانشجویان صرف می‌کند حذف و پولش را خرج بیماران کند، در حالی که هر یک در جای خود باید هزینه شود و نباید دیگری تعطیل شود.  بنابراین با توجه به اهمیت تعظیم شعائر؛ نمی­توان همه کارها و امور دینی را تعطیل و دین را تبدیل به موسسه خیریه جهت فقرا کرد. در امور دینی نیز اهلبیت دستور به هر دو را داده­اند. از باب نمونه به این روایت زیبا توجه کنید:

یکی از اصحاب امام صادق(علیه السلام) می‌گوید: «من هرسال به حج مشرّف می‌شدم، در یک سال که قحطی و سختی، به مردم روی آورد بعضی از یارانم گفتند: اگر امسال هزینه‌ سفر حج خود را در راه خدا صدقه بدهی ارزش و فضیلت بیشتری دارد. هزینه‌ سفر حج را به مستمندان، صدقه دادم. سال بعد به حج رفتم و خدمت امام صادق(علیه السلام) رسیدم و داستان خود را شرح دادم بعد پرسیدم: آیا حج خانه خدا فضیلت بیشترى دارد یا صدقه در راه خدا؟ امام(علیه السلام) سه بار فرمود: صدقه؛ چه کار خوبی است. گفتم درست است اما فضیلت کدام‌یک بیشتر است؟ امام(علیه السلام) فرمود:‌ چه مانعى دارد كه انسان، هم به حج خانه خدا بیاید و هم در راه خدا صدقه بپردازد؟ گفتم: اگر نتواند هر دو را انجام دهد چکار کند؟ فرمود:‌ وقتی می‌خواهد ده درهم برای حج هزینه کند، به پنج درهم اكتفا كند و پنج درهم دیگر را در راه خدا صدقه بدهد و اگر تا این حد ممكن نباشد، آن چه مى‌‏تواند از هزینه سفر حج بکاهد و آن را صدقه دهد تا اجر او کامل شود. گفتم: با این راهنمایی شما مى‏‌توانیم به هر دو عبادت موفق شویم، سپس حضرت سه بار فرمود: انسان با كدام اطاعت دیگری مى‌‏خواهد به پاداش حج دست یابد؟»[2]

در همین راستا گفتن این جملات نیز صحیح نیست که خوش به حال کسانی که زنجیر نمی‌زنند اما زنجیری از پای گرفتاری باز می‌کنند؛ چون یک جانبه‌نگری است مثل آن که کسی بگوید خوش به حال آن که نماز نمی‌خواند اما بیمارستان می‌سازد؛ بلکه هر یک در جای خود شایسته است؛ چقدر دقیق گفت آن که این گونه بیان کرد: خوش بحال کسانی که هم زنجیر می‌زنند. و هم زنجیری از پای گرفتاری باز می‌کنند؛ هم سینه می‌زنند و هم سینه دردمندی را از غم و آه نجات می‌دهند؛ هم اشک می‌ریزند و هم اشک از چهره انسانی پاک می‌کنند؛ هم سفره می‌اندازند و هم نان از سفره کسی نمی‌برند آن وقت با افتخار می‌گویند: یا حسین(علیه السلام).

پاسخ سوم: نهایت اینکه نباید از تلاش شیطان برای ایجاد تردید در شعائر دینی و به خصوص شعائر حسینی غافل بود. از آنجا که امام حسین(علیه السلام) نوری است که هرگز خاموش نمی‌شود و از شهادت حضرت خداوند حرارتی در قلب‌های مومنان قرار داده که به سردی نمی‌گراید،[3] اما بدانیم که شیطان تمام تلاش خود را برای ایجاد شک و تردید در دل­های اهل ایمان می‌کند.

چنان که در روایات می­ خوانیم بعد از شهادت امام حسین(علیه السلام) ابلیس خوشحالی کرد و یاران خود را جمع کرد و به آن‌ها گفت: ای گروه شیاطین، امروز به آروزی خود رسیدیم و مردم را جهنمی کردیم مگر کسی که در این مصیبت گریه کند و به دوستی آل محمد(علیه السلام) پایبند باشد؛ پس تا می‌توانید مردم را به شک اندازید و از انجام مصیبت باز دارید تا زحمت ما هدر نرود.[4] از این رو گاه نسبت به هزينه‌های نجومی که در امور دیگر از جشن تولد‌ها، هزینه سفرهای غیر ضروری، کنسرت­ها، لوازم آرایش‌ها و … هزینه می‌شود، چشم‌پوشی می­ شود اما در مورد مجالس امام حسین(علیه­السلام) تزهای روشنفكری ارائه می‌شود. چه قدر زیبا است که برخی از ورزشکاران و هنرمندان و سلبریتی‌ها با همه شهرتی که پیدا می‌کنند از باورهای صحیح خود دفاع می‌کنند و دچار وسوسه‌های شیطان نمی‌شوند.

پاسخ چهارم: اهل دقت و توجه، با یک حساب سر انگشتی و ابتدائی متوجه می­شوند این گونه هزینه­ هایی که برای تعظیم شعائر الهی و طبق امر خداوند متعال در قرآن انجام می ­شود، حتی قابل مقایسه با هزینه­ های بی ­مورد و نابجای دیگر هم نیست.

در این مجال به آمار و ارقامی بسیار محدود، برای روشن نمودن افکار عمومی، اشاره می ­شود. البته فقط به چند مورد از صدها هزینه چند هزار میلیاردی سالانه که فقط مربوط به کشور ایران است.

1. هزینه اسراف و دورریز نان در ایران:

سالانه 150 هزار تن نان به ارزش تقریبی 10 میلیارد تومان، تنها در تهران دور ریخته می­ شود. با احتساب دور ریز در سایر شهرهای کشور، سالانه بیش از 600 هزار تن نان خشک به ارزش تقریبی چهل میلیارد تومان دور ریخته می­شود.

http://www.hawzah.net/fa/magazine/magart/

 

2. هزینه سوء مصرف سیگار در ایران:

در حال حاضر بين پنج تا هفت ميليارد تومان هزينه خريد روزانه سيگار در ايران است و دو برابر اين رقم براي درمان بيماري‌هاي ناشي از مصرف سيگار صرف مي‌شود. (سالانه2.500.000.000.000 یعنی دو هزار و پانصد میلیارد تومان) http://fararu.com/fa/news/

 

3. هزینه درمان ناشی از سوء مصرف سیگار:

دو برابر اين رقم (بین 10 تا 14 میلیارد تومان) براي درمان بيماري‌هاي ناشي از مصرف سيگار صرف مي‌شود. (سالانه حدود 4.000.000.000.000 چهار هزار میلیارد تومان) http://fararu.com/fa/news/

4. هزینه بافت پرده زربافت خانه خدا که سالی دو بار این پرده تعویض می­شود که مبلغ هنگفتی صرف آن می شود و وهابیت هیچ پرسش و اعتراضی به آن نمی­کنند.

تنها این سه مورد بدون در نظر گرفتن پرده کعبه، سالیانه حدود 6500 میلیارد تومان (6.500.000.000.000 میلیارد تومان) هزینه در بر دارد. می­ توان گفت صدها مورد دیگر از این قبیل هزینه ها (یا هزینه های نابجا!) در کشور وجود دارد که این هزینه ­های سرسام آور، سرمایه­های چندین هزار میلیاردی را سوزانده و از بین می برد.

جای دقت این جاست که علاوه بر این، اینگونه مبالغِ چند هزار میلیاردی، همه به صورت سالیانه هزینه می شوند اما هزینه ­هایی مانند هزینه ساخت یک ضریح به طور میانگین هر 100 سال یکبار اتفاق می افتد. قابل توجه آنکه طبق اعلام رسمی، کل هزینه ساخت ضریح مطهر حدود 5 میلیارد تومان شده و عمر مفید ضریح مطهر جدید امام حسین علیه السلام حدود 400 سال برآورد شده است.

نکته جالب توجه اینکه در صد بالائی از این هزینه را افراد قشر متوسط به پائین جامعه در راه محبت اهل بیت علیهم السلام اهداء نموده­اند.

حال چرا به این هزینه ­ها کسی اعتراض نمی ­کند؟ چرا روشنفکران در این موارد سکوت اختیار کرده­ و سخنی نمی ­گویند؟ در هر صورت مخالفان اهل بیت (علیهم السلام) سعی می­ کنند با هر روش ممکن و با سوء استفاده از بی اطلاعی مردم از مبانی دینی و مباحث اقتصادی (آمار و ارقام موجود)، مبلغ هزینه ساخت ضریح حضرت اباعبدالله (علیه السلام) را بزرگ جلوه داده و بوسیله پرسش افکنی و ایجاد تشکیک در قلوب مردم، با این شعائر الهی مبارزه کنند.

با توجه به آنچه که گفته شد ابتدا اینکه تعظیم شعائر یک دستور دینی است و جایگاه اهلبیت در مذهب شیعه به عنوان اصلی ترین معیار دین بر کسی پوشیده نیست، از این رو اموری که مرتبط با ایشان هستند نیز به تبع در دایره تعظیم شعائر قرار خواهند گرفت. بنابراین بنا و تعمیر اماکن مقدسه از آنجا که از مصادیق بارز تعظیم شعائر هستند مورد توجه شیعیان هستند. همچنین کمک به فقرا و نیازمندان از دستورات دینی بوده که اهل ایمان در کنار سائر واجبات همواره به آن عمل می­ کنند.

 

 

 

منابع:

قرآن

1. شریف کاشانی، ملاحبیب، تذکره الشهدا مقتل الامام الحسین(علیه السلام)، شمس الضحی، 1390ش.
2. کلینی، محمد بن یعقوب، الأصول من الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، دارالکتب اسلامیه‏، تهران‏، الطبعة الثانیة،1362 هـ.ش.
3. محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل، قم: موسسه آل‌البيت(ع)، الاحياآ التراث، چاپ دوم 1368ش.
4. ویکی فقه دانشنامه حوزوی، صفحه شعائر. https://fa.wikifeqh.ir

[1] . برگرفته از ویکی فقه، واژه شعائر.

[2]. کلینی، کافی، ۴/۲۵۷.

[3]. محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۰/۳۱۸.

[4]. شریف کاشانی، تذکره الشهدا، ۳۴۷.