ثواب و آداب زیارت امام حسین

سؤال چهارم:

  زیارت امام حسین(علیه السلام)چه ثواب و آدابی دارد؟

معنای زيارت: حقيقت «زيارت» آن است كه زيارت كننده (زائر) در نزد كسی كه قصد زيارت او را دارد  حاضر شود، به خاطر بزرگ دانستن او و احترام به او و اُنس با او؛ به عبارت دیگر، «زيارت» به معنای بيعت کردن با رهبران معصوم الهی و زنده نگه‏داشتنِ ياد انبياء و شهادت آنهاست.

زيارتگاه: ميعادگاه عاشقان راه ولايت است.

زيارت نامه: اعلام پشتيبانی از خط رهبری معصوم و تنفّر از طاغوت و راه اوست.[1]

 

نکاتی دربارۀ اسرار زيارت

1. تعظيم و بزرگداشت اولياء

خداوند می­فرماید: (ذلِكَ‏ وَ مَنْ‏ يُعَظِّمْ‏ شَعائِرَ اللَّهِ‏ فَإِنَّها مِنْ‏ تَقْوَی‏ الْقُلُوبِ)؛[2] اين است (برنامۀ حج)، و هر كس شعائر خدا را (علامت‏های حجّ او و هر علامت دينی را) بزرگ شمارد، بی‏ترديد (تعظيم شعائر الهی) نشأت يافته از تقوای دل‏هاست.

2. پاك­سازی روحی

بر اساس آيه تطهير[3]معصومان خود پاك و طاهرند و دوستداران و زائران خود را به سوی پاكی ‏ها می ‏كشانند. در هنگامی خواندن زیارت آن بزرگواران نیز گواهی می­ دهیم که آن بزرگواران پاک و پاک کننده هستند:

«أَشْهَدُ أَنَّكَ طُهْرٌ طَاهِرٌ مُطَهَّرٌ مِنْ طُهْرٍ طَاهِرٍ مُطَهَّرٍ طَهُرْتَ وَ طَهُرَتْ أَرْضٌ أَنْتَ بِهَا وَ طَهُرَ حَرَمُكَ».[4]

3. تقرب و نزديكی به خدا

در حدیثی پيامبر خدا صلی‏ الله ‏عليه‏ و ‏آله به امیرالمؤمنین عليه ‏السلام ‏فرمود: «ای اباالحسن، به درستی كه خداوند متعال، قبر تو و فرزندان تو را بُقعه ‏هايی از بقعه ‏های بهشت و عرصه ‏ای از عرصه ‏های آن قرار داده است و دل‏های خلق و برگزيدگان بندگان خود را به سوی آنها مايل ساخته است، تا خواری و اذيت راه را متحمّل شوند و قبور شما را تعمير كنند و بسيار به زيارت آيند، تا موجبات تقرب به خدا و دوستی و محبتِ پیامبرش را فراهم سازند».[5]

4. جلوه گاه محبّت و دوستی با اهل بيت عليهم ‏السلام: عمل به آيه مودت.[6]
5. 5. شناخت و معرفت بيشتر اهل بيت عليهم ‏السلام

در پرتو حضور در مرقدهای پاك و قدسی معصومان و مطالعه و انديشه در حالات و گفتارهای عترت پیامبر صلی‏ الله ‏عليه‏ و ‏آله، شناخت زيادی نسبت به آن بزرگواران حاصل می ‏شود و عظمت روحی و معنوی آنان، بيشتر درك می­شود.

6. بهره‏ مندی از شفاعت

خداوند به اهل ایمان دستور می­دهد: (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ‏ الْوَسِيلَةَ…)؛[7] ای كسانی كه ايمان آورده‏ايد، از خداوند پروا كنيد و (برای تقرّب) به سوی او (از مقرّبان درگاهش) وسيله بجوييد.

بر اساس این آیه، زائر با واسطه قرار دادن امام معصوم، از خداوند طلب شفاعت می­کند و نتيجه شفاعت، ورود به بهشت است.

7. يادآوری مرگ و آخرت: زيارت (قبور)، شما را به ياد مرگ می ‏اندازد.
8. بهره‏ مندی از پاداش‏ها و فيض‏های بی‏ شمار

بر اساس روایات، پاداش‏های فراوانی برای زیارت معصومان وارد شده است؛ مانند ورود به بهشت، قرار گرفتن در جوار پیامبر اعظم صلی‏ الله ‏عليه‏ و ‏آله، ثواب حج مقبول با پيامبر صلی‏ الله ‏عليه‏ و ‏آله، پاك شدن از گناهان و… .

9. پيروی و الگوبرداری از اهل بيت عليهم‏ السلام
10. تجديد عهد با ولايت

شيعيان نسبت به هريك از امامان معصوم خود، پيمان و تعهدی دارند كه كمال وفای به عهد،
در زيارتِ مشتاقانه و عارفانۀ قبور آن ذوات نورانی است.[8]

 

برخی از ثواب و فضایل زيارت امام حسين عليه ‏السلام

در کتب معتبر شیعه روایات فراوانی در فضیلت زیارت امام حسین علیه السلام بیان شده است که به هشت روایت اشاره می­ نماییم:

روایت اوّل

محمّد بن مسلم از امام باقر عليه ‏السلام نقل كرده كه آن حضرت فرمود: «شيعيان ما را به زيارت قبر حضرت حسین بن علی عليهما السّلام؛ چرا که زيارت آن حضرت، رزق و روزی را زياد و عمر را طولانی می­ كند و اموری كه بدی و شر را جلب می‏كنند را دفع می‏نمايد و زيارت آن حضرت واجب و لازم است بر هر مؤمنی كه اقرار به امامت آن حضرت از طرف خداوند متعال دارد».[9]

روایت دوم

امام صادق عليه ‏السلام فرمود: «روزی امام حسين عليه ‏السلام در دامن جدّ بزرگوارش بود كه حضرت با او بازی می‏كرد و او را می‏خنداند. عايشه گفت: چقدر علاقه و محبت شما به اين طفل زياد است؟!

حضرت فرمود: «وَيْلَكَ، وَكَيفَ لا اُحِبُّ ولا اَعْجَبُ بِهِ هَوَ ثَمَرةُ فُؤادی وقرّةُ عَيْنی، اَما اِنَّ اُمّتی سَتَقْتُلُهُ فَمَن زَارَهُ بَعْدَ وفاتِهِ كَتَبَ اللهُ لَهُ حجَّةً من حِجَجی؛ وای بر تو، چگونه او را دوست نداشته باشم و از او به شگفت درنيايم حال آن كه او ميوۀ دل من و مايۀ چشم روشنی من است؛ بدان كه در آيندۀ نزديك امّت من اين فرزند عزيزم را می‏ كشند؛ كسی كه او را پس از شهادتش زيارت كند، خداوند يك حج از حج‏های من برای او می ‏نويسد».

عايشه تعجب كرد و گفت: يا رسول الله، يك حج از حج‏های شما!؟

حضرت فرمود: «بلی، دو حج از حج‏های من».

عايشه عرضه داشت: يا رسول الله دو حج از حج‏های شما؟!

حضرت فرمود: «بلی، چهار حج از حج‏های من».

راوی می‏گويد: پيوسته حضرت به تعداد حج‏ها اضافه كرد و آن را بالا برد تا به نود حج با عمره از حج‏ها و عمره ‏های خودشان رساند.[10]

روایت سوم

امام صادق علیه السلام فرمود: «زيارت امام حسين عليه ‏السلام افضل اعمال است».[11]

روایت چهارم

ابو اُسامه گوید: از امام صادق عليه السّلام شنيدم كه می‏فرمود: «كسی كه می ‏خواهد در همسايگی رسول خدا صلّی اللَّه عليه و آله و سلّم و حضرت علی و فاطمه عليهما السّلام باشد؛ زيارت حسين بن علی عليهما السّلام را ترك نكند».[12]

روایت پنجم

ابو بصير وی ‏گويد: از امام باقر يا امام صادق عليهما السّلام شنيدم كه می‏فرمودند: «كسی كه دوست دارد منزلش در بهشت باشد، پس زيارت مظلوم (كربلا) را ترك نكند». عرض كردم: مظلوم كيست؟ حضرت فرمود: «مظلوم، حسين بن علی عليهما السّلام صاحب كربلا است؛ كسی كه به خاطر شوق به آن حضرت و محبّت به رسول خدا صلّی اللَّه عليه و آله و سلّم و فاطمه سلام اللَّه عليها و امير المؤمنين علیه السلام آن حضرت را زيارت كند، خداوند او را بر سر سفره‏ های بهشتی می­نشاند كه با آن بزرگواران هم غذا باشد در حالی كه مردم در حساب هستند».[13]

روایت ششم

عبد اللَّه بن زُراره ‏گويد: از امام صادق عليه السّلام شنيدم كه می‏فرمود: «در روز قيامت برای زوّار حسين بن علی عليهما السّلام بر ساير مردم فضيلت و برتری می‏ باشد». عرض كردم: فضيلتشان چيست؟ حضرت فرمود: «پيش از ديگران و چهل سال قبل از آن­ها به بهشت داخل می‏شوند، در حالی كه مردم در حساب قیامت هستند».[14]

 

روایت هفتم

سيف تمّار گوید: شنيدم امام صادق عليه السّلام می‏فرمود: «زائر امام حسين عليه السّلام در روز قيامت صد نفر كه همگی اهل دوزخ بوده و در دنيا از مسرفين بودند را شفاعت می ‏كند».[15]

روایت هشتم

سليمان بن خالد گويد: از امام صادق عليه السّلام شنيدم كه می‏فرمود: «خداوند بلند مرتبه در هر روز و شب، صد هزار مرتبه به اهل زمين نگاه می­نماید و در هر مرتبه نگاه کردن، هر كس را كه بخواهد می ­آمرزد و هر كس را كه بخواهد عذاب می­کند و به ویژه زائران قبر امام حسين عليه السّلام و نيز اهل بيت ايشان و كسانی را كه زائران در روز قيامت شفاعت آنها را می‏كنند، خواهد آمرزيد.

ناگفته نماند اشخاص شفاعت شده، هر شخصی كه باشد، مشمول آمرزش حق تعالی قرار خواهد گرفت، اگر چه كسی بوده كه مستوجب آتش جهنم باشد». راوی می‏گويد: عرض كردم: اگر چه كسی بوده كه مستحق آتش دوزخ باشد؟ حضرت فرمود: «اگر چه اين طور باشد، به شرطی که ناصبی(و دشمن اهل­بیت علیهم السلام) نباشد».[16]

 

آداب زیارت

1. انجام غسل، پیش از بیرون رفتن‏ برای سفر زیارت؛
2. ترک کلام بیهوده و لغو؛
3. طهارت از هر گونه ناپاکی؛
4. پوشیدن جامه‏ های پاک و پاکیزه و نو و سفید بودن رنگ؛
5. گام­ها را به آرامی و وقار برداشتن، خاضع و خاشع بودن و سر به زیر انداختن و به بالا و اطراف خود توجه نکردن؛
6. خوشبو نمودن خود، در غیر زیارت امام حسین علیه السّلام؛
7. زبان را به ذکرِ تکبیر، تحمید، تسبیح و تهلیل مشغول ساختن و به صلوات فرستادن بر محمّد و آل محمّد علیهم السّلام دهان را معطّر کردن؛

8 . ایستادن بر در حرم شریف و درخواست اذن دخول و سعی در به دست آوردن رقّت قلب و خضوع و شکستگی خاطر با کمک تصوّر و فکر در عظمت و بزرگیِ قدر و منزلت صاحب آن مرقد منوّر، با توجه به این نکته که صاحب قبر ایستادن او را می‏بیند و کلام او را می‏شنود و سلام او را جواب می‏دهد، چنان‏که در وقت خواندن اذن دخول به همه این واقعیات گواهی می‏دهد، و تدبّر نماید در محبّت و لطفی که ایشان به شیعیان و زائران خود دارند و تأمّل کند در خرابی­های حال خود و مخالفت­هایی که با آن بزرگواران کرده، و دستورهای زیادی که از ایشان عمل نکرده و آزارها و اذیت­هایی که از او به ایشان یا خاصان و دوستان آن بزرگواران رسیده‏ که بازگشت نتیجۀ همۀ این اعمال، آزردن ایشان است، و اگر به حقیقت و راستی، در وضع خود بنگرد، قدم­هایش از رفتن‏ باز بایستد، قلبش هراسان و چشمش گریان شود، و این حالت، روح تمام آداب است؛

9. بوسیدن عتبۀ عالیه(درگاه) و آستانۀ مبارکه. شهید اوّل(محمد بن مکی) فرموده است: ، بهتر است زیارت کننده سجده کند و نیّتش این باشد که خدا را به شکرانۀ این­که مرا به این مکان رسانده، سجده‏ می‏کنم؛
10. مقدّم داشتن پای راست به وقت وارد شدن و مقدّم داشتن پای چپ به وقت بیرون‏ آمدن، مانند ورود به مساجد و خروج از آنها؛
11. پیش از شروع زیارت، به هنگام دیدن قبر مطّهر تکبیر بگوید؛ در روایتی آمده است: هرکه پیش روی امام علیه السّلام تکبیر گوید و پس از آن بگوید: «لَا إِلَهَ‏ إِلَّا اللَّهُ‏ وَحْدَهُ‏ لَا شَرِيكَ‏ لَهُ» برای او «رضوان الله الاکبر» نوشته شود؛
12. ایستادن در وقت خواندن زیارت؛ البته اگر عذری از ضعف و دردکمر و درد پا و غیر آنها نداشته باشد؛
13. در وقت زیارت پشت به قبله و ایستادن رو به قبر منوّر؛ ظاهراً این ادب مختصّ به معصوم است.
14. خواندن‏ زیارت‏های روایت شده در کتب معتبر؛ به عنوان مثال زیارت جامعه، زیارت امین الله و… ؛
15. رفتن به نزد ضریح مطهّر، به طوری که بتواند خود را به آن بچسباند و ضریح را ببوسد؛
16. هنگامی­که خواندن‏ زیارت به پایان رسید، گونۀ راست را به ضریح بگذارد و به حال تضرّع دعا کند، سپس گونۀ چپ را بگذارد و خدا را به حق صاحب‏ قبر بخواند که او را از اهل شفاعت آن بزرگوار قرار دهد و در دعا مبالغه و اصرار ورزد، آن­گاه به سمت سر مطهّر برود، و رو به قبله‏ بایستد و دعا کند؛
17. به جا آوردن نماز زیارت؛ اگر برای آن زیارتی که نماز می‏خوانَد، کیفیت مخصوصی برای نمازش ذکر نفرموده باشند؛ در رکعت اوّل، بعد از سوره حمد، سوره‏ یاسین و در رکعت دوم، بعد از سوره حمد، سوره الرحمان، بخواند، و پس از نماز به آنچه وارد شده دعا کند، یا به آنچه برای دین و دنیای خود به خاطر او می‏رسد، و در حق دیگران نیز دعا کند؛ زیرا که به اجابت نزدیک‏‌تر است؛
18. شیخ شهید(شهید اوّل) فرموده است: کسی‏که وارد حرم مطهر شود و ببیند نماز جماعت بر پا شده، پیش از زیارت، ابتدا نماز بخواند، همچنین اگر وقت نماز شده، زیارت را ترک کند و وارد نماز شود و اگر وقت نماز نیست، شروع به زیارت بهتر است؛ چرا که زیارت، ‌‌نهایت مقصد اوست و اگر بین زیارت، نماز اقامه شد، برای زائران مستحب است، زیارت را قطع کنند و به نماز روی آورند که ترک‏ نماز کراهت دارد، و بر کارگزاران حرم است که مردم را به نماز امر کنند؛
19. شهید اوّل امر تلاوت قرآن را نزد ضریح امامانِ معصوم و هدیه کردن آن را به روح مقدس امامِ زیارت شده، از جمله آداب زیارت شمرده که سود آن به زیارت کننده باز می‏گردد و متضمن تعظیم امام زیارت‏شده نیز می­شود؛
20. ترک کردن سخنان ناشایست و کلمات لغو و بیهوده و دوری جستن از صحبت­های دنیایی که همیشه در هرجا مذموم‏ و قبیح و مانع رزق وموجب قساوت قلب است، به ویژه در این بارگاه­های مطهر و قُبه‏های بلندپایه که خدا در سوره‏ «نور» از بزرگی و جلالت آن بزرگواران خبر می‏دهد؛ آنجا که می‏فرماید: (فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ).[17]
21. بلند نکردن‏ صدای خود در وقت زیارت؛
22. وداع کردن با امام در وقت بیرون رفتن‏ از شهر آن حضرت به زیارت وداعی که در روایت رسیده است؛[18]
23. توبه و استغفار کردن از گناهان و بهتر کردن حال و کردار و گفتار خود، پس از فراغ از زیارت از آنچه پیش از زیارت دارا بوده است؛
24. انفاق‏ کردن به خادمان آستانۀ شریفه به اندازه‏ای که می­تواند؛
25. انفاق و احسان بر فقرای مجاور حرم و مساکین آبرومند شهر امام، به ویژه سادات… ؛
26. شیخ شهید(شهید اوّل) فرموده است: از جمله آداب زیارت، شتاب‏ کردن در برگشت از شهر زیارتی است، البته زمانی که بهرۀ خود را از زیارت درک کرده باشد و این شتاب برای فزونی تعظیم و احترام و شدت شوق به بازگشت برای زیارت بعد از آن است.
27. شهید اوّل فرموده است: زنان در وقت زیارت باید خود را از مردان جدا کنند و تنها به زیارت بپردازند و اگر شب به زیارت اقدام کنند، برایشان بهتر است و باید در وضع ظاهر خود تغییر دهند؛ یعنی لباس عالی و خوب را به لباس‏های معمولی تبدیل کنند، تا شناخته نشوند و در صورت امکان مخفی و پنهان‏ بیرون آیند که کمتر دیده شوند، و شناخته نشوند… .[19]

منبع :مجید جعفرپور؛دانستنی های اربعین چهارده پرسش و پاسخ معرفتی دربارۀ اربعین؛قم: بیت الأحزان، 1401.

پی نوشتها :

[1] . آداب زيارت امام عليه ‏السلام، بنياد پژوهش‏های اسلامی، ص19.

[2] . سوره حج، آيه 32.

[3] . سوره احزاب، آیه33.

[4] . کامل الزیارت، ابن قولویه، ص235.

[5]. «يَا أَبَا الْحَسَنِ، إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ قَبْرَكَ وَ قَبْرَ وُلْدِكَ بِقَاعاً مِنْ بِقَاعِ الْجَنَّةِ وَ عَرْصَةً مِنْ‏ عَرَصَاتِهَا وَ إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ قُلُوبَ نُجَبَاءَ مِنْ خَلْقِهِ وَ صَفْوَتِهِ مِنْ عِبَادِهِ، تَحِنُّ إِلَيْكُمْ وَ تَحْتَمِلُ الْمَذَلَّةَ وَ الْأَذَی فِيكُمْ فَيَعْمُرُونَ قُبُورَكُمْ وَ يُكْثِرُونَ زِيَارَتَهَا تَقَرُّباً مِنْهُمْ إِلَی اللَّهِ، مَوَدَّةً مِنْهُمْ لِرَسُولِهِ»(تهذیبُ الأحکام، شیخ طوسی، ج6، ص22).

 سوره شوری، آیه23..[6]

[7] . سوره مائده، آيه 35.

[8] . فلسفه زيارت و آئين آن، ص52 و 53.

[9] . كامل الزيارات، ابن قولویه، باب61، حديث اول، ص151.

[10]. همان، باب 22، حديث اول، ص68.

[11] . همان، باب 58، ص146، ح1.

[12]. همان، باب 52، ص137، ح1.

[13] . همان، ح2.

[14] . همان، باب 53، ص137-138.

[15] . همان، باب68، ح2، ص165.

[16] . همان، باب 68، ح4، ص166.

[17] . سوره نور، آیه36.

[18] . رک، مفاتیح الجنان، زیارت وداع ائمّه علیهم السلام. با این جملات شروع می­شود: «ألسَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا أَهْلَ بَيْتِ النُّبُوَّةِ، سَلامَ مُوَدِّعٍ لا سَئِمٍ…».

[19] . مفاتیح الجنان، آداب زیارت.